ผมเองอาศัยการทำความเข้าใจธุรกิจบวกกับการอ่านงบการเงินในการตัดสินใจลงทุน ดังนั้นต้องยอมรับว่าอันนี้เป็นคำถามที่ดีมาก เพราะมันมีกรณีบริษัทตกแต่งงบการเงินโกหกนักลงทุนเกิดขึ้นจริง แล้วก็เกิดขึ้นหลายครั้งซะด้วย ดังนั้นวันนี้เราจะพูดถึงเรื่องนี้ซักหน่อย
การทำงบการเงิน โดยปกติจะเริ่มจากการจัดทำโดยบริษัทเจ้าของงบ และบริษัทเจ้าของงบก็จะมีการจ้างบริษัทที่มาตรวจสอบงบการเงินนั้นเพื่อให้เค้าทำการรับรองความถูกต้องอีกที โดยไอเดียคือบริษัทที่มาตรวจสอบงบการเงินเค้าก็จะมีการส่งผู้ตรวจสอบบัญชีมาที่บริษัทเจ้าของงบ แล้วก็ทำการสุ่มตรวจความถูกต้อง เช่น ถ้าบริษัทเขียนว่ามีเงินสด เค้าก็จะขอดูเอกสารหลักฐานว่ามีเงินจริงในธนาคาร หรือบอกว่ามีสินค้าคงเหลือเท่านู้นเท่านี้ เค้าก็จะไปสุ่มเช็คที่โกดัง แล้วเมื่อตรวจสอบเป็นที่น่าพอใจ ผู้สอบบัญชีเค้าก็จะเซ็นรับรองงบการเงินนั้นและเขียนรายงานแสดงความเห็นของเค้าต่อการจัดทำงบการเงินของบริษัทเจ้าของงบ
เวลาบริษัทมีการตกแต่งงบการเงินหรือมีการบิดเบือนข้อมูลเกิดขึ้น ผู้บริหารระดับสูงสุดจะต้องมีส่วนรู้เห็นแน่นอน ดังนั้นสิ่งที่เราจะคาดหวังก็คือ หวังว่าบริษัทผู้สอบบัญชีเค้าจะเห็นความผิดปกติและทักท้วงขึ้นมาเท่านั้น
ในทางทฤษฎ๊มันจะดีมากเลยถ้าผู้สอบบัญชีเค้าจับทุจริตได้ทุกเคส แต่สิ่งที่เกิดขึ้นจริงมันไม่เป็นแบบนั้น แม้แต่บริษัทผู้สอบบัญชีระดับโลกก็มีเคสพลาดเยอะแยะ เช่น
Enron ตรวจสอบโดย Arthur Andersen
Worldcom ตรวจสอบโดย Arthur Andersen
Parmalat ตรวจสอบโดย Grant Thornton และ Deloitte & Touche
Kanebo ตรวจสอบโดย PricewaterhouseCoopers
Satyam ตรวจสอบโดย PricewaterhouseCoopers
ถ้าไปศึกษาดู จะพบว่ามีทั้งที่พลาดแบบน่าเกลียดจนน่าสงสัยว่าได้ตรวจจริงหรือเปล่า และบางเคสนี่เผลอๆมีส่วนช่วยเค้าทุจริตโดยการทำลายหลักฐานด้วยซ้ำ
ดังนั้น ถ้าจะต้องถามว่าเราเชื่อถืองบการเงินได้ 100% เลยมั้ย ก็ต้องบอกเลยว่า “ไม่”
แต่ถึงแม้ว่ามันจะไม่ได้เชื่อถือได้ 100% ผมก็ยังยืนยันว่าเราต้องอ่านงบการเงินอยู่ดี ไม่อ่านไม่ได้ ซึ่งผมจะพยายามมาอธิบายเพิ่มเติมในตอนหน้า